Kradzież tożsamości to coś, co może się przydarzyć każdemu, ale nie nam. A jednak okazuje się, że skala tego zjawiska jest o wiele bardziej niepokojąca, niż mogłoby się wydawać. Widać to choćby na przykładzie prób wyłudzeń kredytów na podstawie cudzego dokumentu.
W II kwartale 2023 r. chciano w ten sposób ukraść ponad 50 mln zł. A to raptem jeden z rodzajów kradzieży tożsamości, przy czym trzeba pamiętać, że nie wszystkie przypadki są zgłaszane.
Do kradzieży tożsamości dochodzi, kiedy ktoś bezprawnie uzyskuje i wykorzystuje cudze dane, zwykle dla korzyści finansowych lub z chęci ukrycia własnej tożsamości. W ubiegłym roku weszła w życie ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości.
Ustawa ma na celu przede wszystkim zwiększenie ochrony przed nadużyciami wynikającymi z kradzieży danych i ograniczenie skali wyłudzania środków finansowych. Często dochodzi bowiem do zaciągania zobowiązań finansowych bez wiedzy i zgody właściciela, a także do zjawiska tzw. SIM swappingu, czyli wyrobienia duplikatu karty SIM, którą sprawca posłuży się później do nielegalnego autoryzowania transakcji. Od listopada ubiegłego roku istnieje możliwość zastrzeżenia numeru PESEL, co ma ograniczyć, a przynajmniej utrudnić proceder kradzieży tożsamości.
Z uwagi na specyfikę tego przestępstwa, ofiara może być pociągnięta do odpowiedzialności za czyny, o których nawet nie wie. Dochodzi zatem do tego, że musi dowieść swojej niewinności, podczas gdy sprawca grasuje w najlepsze. Poniżej przybliżamy najczęstsze rodzaje kradzieży tożsamości, a w dalszej części artykułu podpowiemy, jak się przed nimi chronić.
Rodzaje kradzieży tożsamości
Przestępstwo kradzieży tożsamości może obejmować dane takie jak imię, nazwisko, numer PESEL, numery kont bankowych i dokumentów, a także kradzież wizerunku. Sprawcy robią to w różnych celach, o których wspominamy poniżej.
Kradzież podyktowana korzyścią finansową
Najczęściej dochodzi do kradzieży tożsamości na tle finansowym. To czasami tak proste, że aż przerażające: sprawca może wykorzystać dane cudzej karty kredytowej, by zrobić zakupy online lub osobiście. Taka kradzież może też przybrać znacznie poważniejszą formę. Zdarza się, że dochodzi do wyłudzenia kredytu lub pożyczki na znaczne kwoty. Wpływa to negatywnie nie tylko na stan konta, ale i na zdolność kredytową oraz przyszłą wiarygodność ofiary.
Specjaliści zalecają, by korzystać z kart kredytowych, a nie debetowych, ponieważ mają one lepsze zabezpieczenia. Jeśli padniesz ofiarą oszustwa związanego z kartą kredytową, instytucja finansowa zbada sytuację, a odpowiedzialność za spłatę nie spadnie na ciebie.
Uwaga: Niektórzy dostawcy kart debetowych dają zaledwie dwa dni na zgłoszenie zagubienia czy kradzieży karty.
Kradzież tożsamości w sektorze medycznym
Oszuści mogą również posłużyć się cudzą tożsamością, by wyłudzić nienależne usługi w placówkach opieki medycznej. Chodzi tu zwykle o kradzież numeru ubezpieczenia. W Polsce istnieje szereg zabezpieczeń na taką okoliczność, a poza tym sporo świadczeń działa w sektorze publicznym, gdzie nie ma ryzyka wyłudzenia opłat za usługi medyczne. Może jednak dojść do wycieku danych wrażliwych, a trzeba wiedzieć, że informacje o stanie zdrowia i historii chorób wymagają najwyższego stopnia ochrony.
Kradzież tożsamości a przestępstwa popełnione na cudze nazwisko
W takim wypadku sprawca popełnił przestępstwo lub wykroczenie (może to być nawet coś tak błahego jak mandat za nieprawidłowe parkowanie czy przekroczenie prędkości), ale przy zatrzymaniu okazuje cudzy dokument tożsamości, na przykład prawo jazdy. W ten sposób niewinna osoba zostanie obciążona grzywną lub mandatem, a w najgorszym wypadku będzie ścigana przez policję, podczas gdy prawdziwy sprawca zdąży uciec.
Syntetyczna kradzież tożsamości
To dość nowy sposób na stworzenie sobie fałszywej tożsamości. Sprawca przywłaszcza fragmenty danych dotyczących różnych osób, przez co trudniej jest wykryć przestępstwo. W końcu osoba o takich danych naprawdę nie istnieje. Zdarza się, że oszust przywłaszcza sobie czyjeś imię i nazwisko, ale adres pożycza już od innej osoby. Potem zatroszczy się o numery kont i gotowe. W ten sposób przestępcy często wyłudzają spore kredyty, by następnie zniknąć bez śladu. Ich tożsamość jest hybrydą informacji dotyczących kilku osób.
Uwaga: Oszust może przywłaszczyć sobie personalia zmarłej osoby, by podszyć się pod nią i bezkarnie popełniać przestępstwa.
Jak się chronić przed kradzieżą tożsamości?
Pierwszym krokiem jest świadomość, że można paść ofiarą kradzieży tożsamości. Wtedy możemy zachować ostrożność w rozmaitych sytuacjach, by nie ułatwiać sprawy oszustom. Bywa jednak, że do wycieku danych dochodzi poza naszą kontrolą.
Oszuści mogą uzyskać dostęp do danych w sposób masowy, hakując bazy danych sklepu internetowego, firmy ubezpieczeniowej czy witryny banku. Są jednak sposoby, by zminimalizować szkody nawet w przypadku wycieku danych.
Pilnuj swoich danych osobowych
Najważniejsze, by świadomie przechowywać dane wrażliwe i poufne. Dobrze jest mieć nawyk częstej zmiany haseł i zadbanie o odpowiednią ich trudność. Niedobrze jest mieć to samo hasło do kilku serwisów, bo w przypadku ataku hakerskiego sami otwieramy przestępcom drogę do danych, których nawet nie muszą szukać. Jeśli chodzi o dokumenty papierowe, które zawierają nasze dane wrażliwe, zanim je wyrzucimy, zadbajmy o ich zniszczenie tak, by nie dało się z nich odtworzyć informacji.
Ochrona przed kradzieżą danych i monitoring kredytowy
Nie zawsze mamy wpływ na to, co się dzieje z naszymi danymi. Ataki hakerskie, awarie zabezpieczeń na stronach dostawców, czy usterki w kodzie źródłowym to zdarzenia, które pozostają poza naszą kontrolą. Najlepiej jest zachować czujność i dbać o właściwe przechowywanie danych. W następnej kolejności możemy zainteresować się specjalnymi usługami ochrony przed kradzieżą tożsamości. Dostawcy takich usług oferują monitorowanie informacji i ostrzeganie w przypadku wykrycia podejrzanej aktywności.
Regularnie sprawdzaj wyciągi z kart kredytowych
Zwracaj uwagę na wszelkie transakcje, których sobie nie przypominasz, lub które odbiegają od twojej rutyny. Zazwyczaj mamy łatwy dostęp do wyciągów z ostatnich miesięcy, a przy dostępie do bankowości internetowej możemy na bieżąco monitorować aktywność na koncie i dane historyczne w dowolnym przedziale czasowym. Ustawienie limitów płatności telefonem czy kartą jest dobrym pomysłem, bo chroni również w przypadku zgubienia lub kradzieży komórki czy karty.
Tożsamość pod ostrzałem, czyli bądź o krok przed oszustami
Współcześni oszuści prześcigają się w doborze coraz to sprytniejszych metod wyłudzania danych. Obecnie na topie są takie działania jak:
Hacking: nielegalne włamanie się do systemów komputerowych w celu uzyskania danych osobowych.
Skimming: kradzież informacji z kart kredytowych za pomocą urządzeń zamontowanych na bankomatach czy terminalach płatniczych.
Nie oznacza to, że tradycyjne metody złodziei odeszły do lamusa. Wciąż trzeba się mieć na baczności przed kradzieżą danych osobowych z niewłaściwie zabezpieczonych baz danych lub przywłaszczeniem fizycznych dokumentów.
W powyższym artykule przybliżyliśmy zjawisko kradzieży tożsamości i podpowiedzieliśmy, jak się przed nim zabezpieczyć. Nie ma stuprocentowej metody na oszustów, ale rozsądna dawka ostrożności może nas w większości przypadków uratować. Podobnie jak na drodze, w innych obszarach życia również obowiązuje zasada ograniczonego zaufania.